بشارت به نبوت محمد(ص) در عهدین/ فارقلیطا کیست؟

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر یادداشتی در خصوص بررسی بشارت به رسالت حضرت محمد(ص) در عهدهای قدیم است. این یادداشت به قلم حجت الاسلام مصطفی کریمی،  استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) نگاشته شده که از نظر می گذرد.

یكی از راه های شناخت پیامبران الهی بشارت پیامبر یا پیامبران پیشین است. طبق بیان قرآن كریم، خداوند از پیامبران خویش پیمان گرفته است كه پیامبر بعد از خود را یاری كنند، این موضوع در آیه ۸۱ سوره آل عمران آمده است. این آیه شریفه پیمان نسبت به هر نوع یاری پیامبر بعدی را مطرح می­كند كه یقیناً یكی از مصادیق و شاید كارآمدترین آنها بشارت به آمدن اوست كه زمینه پذیرش نبوت وی را درمردم را فراهم می­سازد. از قرآن كریم، روایات و برخی كتابهای آسمانی مانند تورات و انجیل  و گواهی تاریخ استفاده می شود كه حضرت موسی و عیسی(ع) به آمدن حضرت محمد(ص) بشارت داده بودند و در نتیجه یهود و مسیحیان به ویژگی های حضرت كاملاً آگاه بودند.

کتاب های پیامبران پیشین

كتابهای منسوب به پیامبران پیشین که اکنون موجود‌اند، در مجموعه‌ای به نام «كتاب مقدس» جمع شده است. این كتاب دو بخش كلی به نام های عهد قدیم و عهد جدید دارد. عهد عتیق مربوط به پیامبران پیش از عیسی(ع) بوده و مشتمل بر ۳۹  كتاب است. این كتابها به سه بخش «تورات»، «انبیا» [۱] و «مكتوبات» [۲] تقسیم شده است. [۳] عهد جدید مشتمل بر بیست و هفت كتاب منسوب به عیسی(ع) و یاران اوست. این کتابها از نظر موضوع به چهار بخش زیر تقسیم شده اند. [۴] که عبارت اند از: انجیل‌ها، اعمال رسولان، نامه رسولان و مكاشفه.

چنانكه گذشت، قرآن از میان کتابهای پیامبران پیشین، تنها تورات و انجیل حاوی بشارت بر نبوت حضرت محمد(ص) معرفی می‌کند؛ از این رو تحقیقات از جمله نگارش چندین کتاب[۵] توسط مسلمان براى یافتن مصادیق این بشارت‌ها منحصر در تورات و انجیلِ موجود بوده است. ما نیز فقط بشارت به نبوت آن حضرت در تورات و انجیل را پی می‌گیریم.

تورات و بشارت به نبوت حضرت محمد(ص)

تورات موجود مهمترین كتاب یهودیان است كه شامل كتابهای موسی(ع)  یعنی سفرهای پیدایش، خروج، لاویان و اعداد و تثنیه است. برخی از عبارت‌های  این کتاب با وصف به بشارت نسبت به حضرت محمد(ص) اشاره دارد. مانند: یهوه، خدایت، نبى‌اى را از میان تو از برادرانت مثل من براى تو مبعوث خواهد گردانید او را بشنوید» (تثنیه، ۱۸:۱۵) و نیز خطاب به حضرت موسی(ع) آمده است: انبیای را از برای ایشان از میان برادران ایشان مثل تو مبعوث خواهم كرد و كلام خود را در دهانش خواهم  گذاشت و هر آنچه به او امر فرمایم به ایشان خواهد گفت و هر كسی كه سخنان مرا، كه او به اسم من میگوید، نشنود من از او مطالبه خواهم كرد. (سفر تثنیه، ۱۸:۱۸- ۱۹)

برخلاف نظر مسیحیان كه مصداق این بشارت‌ها را حضرت عیسی(ع) می دانند؛ [۶] ویژگی­های یاد شده برای «پیامبر موعود» در آنها عبارت، تنها به حضرت محمد قابل تطبیق است. به همین دلیل - چنانكه در بحث از بشارت انجیل خواهد آمد - یهودیان بعد از آمدن عیسی(ع) نیز پیامبری غیر از او را انتظار می‌كشیدند.

انجیل و بشارت به حضرت محمد(ص)

اناجیل[۷]، شامل انجیلِ متی، مرقس، لوقا، و یوحنا؛ در مورد بشارت به نام حضرت اختلاف است کسانی تلاش می کنند ثابت کنند که چنین است. [۸]

 از انجیل موجود دانشمندان مسلمان استفاده می­كنند كه اولاً، مردم منتظر آمدن غیر از عیسی(ع) و پیامبر اكرم(ص) بودند؛ ثانیاً، حضرت عیسی(ع) به آمدن حضرت محمد(ص) بشارت داده بود:

الف. انتظار آمدن پیامبری غیر از یحیی و عیسی

۱. وقتی حضرت یحیی(ع) خود را پیامبر خدا معرفی كرد، هیأتی از یهود مأمور شدند تفحص كنند كه او كیست. وقتی گفت: مسیح و الیاس[۹] نیستم، از او پرسیدند: آیا تو «آن نبی» هستی؟ جواب داد كه نی... او آن است كه بعد از من می آید...من لایق نیستم بند نعلینش را باز كنم. [۱۰] 

مرادشان پیامبری بود كه موسی(ع) و انبیای دیگر به ظهور او بشارت داده بودند. با توجه به اینكه حضرت یحیی و حضرت عیسی(ع) هم عصر بودند، [۱۱] بدیهی است كه اگر آن پیامبر ـ با چنین مشخصات ـ حضرت عیسی(ع) بود؛ حضرت یحیی(ع) می­بایست، دنباله­رو ایشان می‌بود، حال آنكه چنین نكرد و خود جداگانه به هدایت مردم پرداخت. [۱۲]

۲. درمورد برخورد مردم هنگام شنیدن موعظه حضرت عیسی(ع) آمده است: آنگاه بسیاری از آن گروه چون این كلام را شنیدند، گفتند: در حقیقت، این شخص همان نبی است و بعضی گفتند: او مسیح است. [۱۳]

از این عبارت استفاده می­شود، مردم پیامبری غیر از حضرت عیسی(ع) را انتظار می‌كشیدند و مصداق این پیامبر مورد انتظار حضرت محمد(ص) است؛ چون بعد از حضرت عیسی(ع) پیامبری غیر از آن حضرت از طرف خدا برانگیخته نشده است.

۳. هنگامی كه حضرت عیسی(ع) پنج هزار نفر را كه به استقبال او رفته بودند با پنج قرص نان و پنج عدد ماهی سیر كرد؛ مردم با دیدن این معجزه از ایشان، تصور كردند او همان پیامبر موعود است: چون مردمان این معجزه كه از عیسی صادر شده بود دیدند. گفتند: «این البته همان نبی است كه باید در جهان بیاید و اما عیسی چون دانست كه می خواهند بیایند و او را به زور برده، پادشاه سازند باز تنها به كوه برآمد. [۱۴]

از اینكه حضرت عیسی(ع) درخواست مردم را نپذیرفت، استفاده می­شود ایشان همان پیامبر موعود نمی باشد و با این رفتار خواست به مردم بفهماند كه باید در انتظار پیامبر دیگری باشند. طبق نقل «انجیل برنابا» [۱۵] آن حضرت تصریح كرده است كه من آن موعودی نیستم كه خداوند به حضرت ابراهیم(ع) وعده داده بود و همه ملل به انتظارش نشسته­اند. [۱۶]   

ب. بشارت عیسی(ع) به آمدن احمد و محمد (=فارقلیطا)

انجیل كنونی در موارد متعدد، بشارت حضرت عیسی(ع) به آمدن موعودی را نقل می­كند كه به حضرت محمد(ص) قابل تطبیق است. برخی از آنها عبارتند از: اگر مرا دوست دارید، احكام مرا نگاه دارید و من از پدر سؤال میكنم و او تسلی دهنده [فارقلیطا]   دیگر به شما اعطا خواهد كرد تا همیشه با شما بماند یعنی روح راستی كه جهان نمی­تواند او را قبول كند...»[۱۷] این سخن را به شما گفتم وقتی كه با شما بودم؛ لكن تسلی دهنده یعنی روح القدس كه پدر او را به اسم من می­فرستد او همه چیز رابه شما تعلیم خواهد داد و آنچه به شما گفتم به یاد شما خواهد آورد. [۱۸] اگر نیامده و با ایشان تكلم نكرده بودم گناه نمی­داشتند و اما الآن عذری بر گناه خود ندارند. [۱۹]لكن چون تسلی دهنده [فارقلیطا] كه او را از جانب پدر نزد شما میفرستم، آید... او بر من شهادت خواهد داد. [۲۰]

و من به شما راست می گویم كه رفتن من برای شما مفید است؛ زیرا اگر نروم تسلی دهنده [فارقلیطا] نزد شما نخواهد آمد، اما اگر بروم او را نزد شما می‌فرستم و بسیار چیزهای دیگر دارم به شما بگویم؛ لكن الآن طاقت تحمل آنها را ندارید. ولكن چون او یعنی روح راستی آید شما را به جمیع راستی هدایت خواهد كرد؛ زیرا كه او از خود تكلم نمی­كند، بلكه به آنچه شنیده است، سخن خواهد گفت و از امور آینده به شما خبر خواهد داد. [۲۱]

اندیشمندان مسلمان معتقدند، حضرت عیسی‌ به آمدن «پارقلیطا» (كه به زبان سریانی بوده و معرب آن «فارقلیط» است) بشارت داده است و نویسنده انجیل یوحنا آنرا به «periclytos» (پریكلیتوس) در زبان یونانیترجمه كرد كه به معنای بسیار ستوده است و عربی آن «احمد» یا «محمد» می­باشد كه مصداق آن یقیناً حضرت محمد(ص) است؛ ولی در انجیل­های نگارش یافته­ بعد از اسلام، این واژه از ریشه «paraclytos» (پاراكلیتوس) [۲۲] به معنای تسلی‌دهنده گرفته شده است و مصداق آن را «روح­القدس»   پنداشته‌اند كه مدت اندكی بعد از حضرت عیسی برای تسلی حواریون نزد آنان آمد. بر این اساس، معادل آن را در ترجمه­های انگلیسی واژه «Advocate» و در ترجمه­های فارسی «تسلی‌دهنده» آورده­اند. مورس بوكای یكی از دانشمندان غربی در این باره گوید: بسیار محتمل است كه معنی ابتدایی عبارتی كه ظهور پبامبری را پس از عیسی را اعلام می­كند دستخوش دگرگونی و الحاق تعمدی شده است، چه، این امر با تعلیم كلیسای نوپای مسیحی كه مایل­اند عیسی آخرین پیامبر باشد، منافی دارد. [۲۳]

 قرائن و شواهد متعددی بر صحت اعتقاد علمای مسلمان در این باره دلالت دارد، [۲۴] كه برخی از آنها عبارتند از:

۱. تصریح به نام پیامبر در انجیل برنابا

بنا به نقل انجیل برنابا حضرت عیسی(ع) مكرر به اسم شریف حضرت محمد(ص) تصریح كرده است. [۲۵] و نیز برخی كتب مسیحی به جای مانده از زمان قبل از بعثت حضرت محمد(ص) نشان می­دهد، در نسخه اصلی انجیل یوحنا، واژه دال بر موعود حضرت عیسی(ع) «periclytos » (پریكلیتوس) بوده است و علمای مسیحی در این اختلاف نداشتند كه معنای آن احمد و محمد است. [۲۶]

۲. غیر قابل تطبیق بودن بشارت ها به روح القدس

 در متن بشارت­ها عباراتی آمده و ویژگی­هایی برای موعود (فارقلیطا) بیان شده است كه آن را فقط به حضرت محمد(ص) قابل تطبیق می­كند و مانع از تطبیق آن به روح­القدس می­شود. مانند:

 الف) «اگر مرا دوست دارید، احكام مرا نگاه دارید.» اینكه حضرت عیسی(ع) قبل از بشارت و موارد دیگر  به پذیرش وصیت خود تأكید كرده و نیز فرمود: «و الآن قبل از وقوع به شما گفتم تا وقتی كه واقع گردد، ایمان آورید»، [۲۷] حاكی از نگرانی ایشان نسبت به پذیرش موعود از طرف مسیحیون است. و این نگرانی در باره روح القدس مورد ندارد.

ب) «او همه چیز را به شما تعلیم خواهد داد.» این عبارت دلالت دارد، از وظایف اصلی موعود همانند انبیاء(ع) تعلیم است نه تسلی دادن.

ج) آنچه به شما گفتم به یاد شما خواهد آورد.» با توجه به  اینكه روح القدس پنجاه روز بعد از حضرت عیسی u نزد حواریون آمد، [۲۸] بعید است كه آنان در این مدت كوتاه  تمام آنچه آن حضرت آورده بود فراموش كرده باشند، تا روح القدس یاد آوری كند. بعلاوه دربحث از قلمرو رسالت انبیا ثابت یكی از وظایف انبیاء از جمله حضرت محمد(ص) یاد آوری احكام و معارف فراموش شده پیامبران پیشین به ویژه حضرت عیسی(ع) بود.

د) «او بر من شهادت خواهد داد.» ادعا نشده كه روح القدس به حضرت عیسی(ع) شهادت داد؛ ولی پیامبر اكرم(ص) علاوه بر تكریم آن حضرت و پاك كردن دامن مادرش مریم(س) از تهمت ناروا، بر نبوت ایشان شهادت داده او را تصدیق كرد. قرآن خطاب به اهل كتاب می­فرماید: ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُّصَدِّقٌ لِّمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنصُرُنَّهُ؛ آل عمران، ۸۱.

ه) «اما الآن عذری بر گناه خود ندارند.» این بیان، اتمام حجت حضرت عیسی(ع) با پیروان خود می­باشد. چنانكه گذشت، حضرت موسی(ع) نیز با پیروان خود در مورد پیامبر موعود اتمام حجت كرد. این مسأله در مورد روح القدس مطرح نمی باشد؛ زیرا كسی آن را انكار نكرد.   

و) «رفتن من برای شما مفید است؛ زیرا اگر نروم تسلی­دهنده نزد شما نخواهد آمد.» آن حضرت  آمدن موعود را منوط به رفتن خود كرد. اگر مراد از آن روح­­ القدس باشد، لازم نبود ایشان برود تا او بیاید؛ زیرا روح­القدس در زمان حضور ایشان نیز می‌آمد[۲۹] و همراه آن حضرت بود: پس یحیی شهادت داده، گفت: روح را دیدم كه مثل كبوتری از آسمان نازل شده، بر او قرار گرفت. [۳۰]    

ز) «او از خود تكلم نمی­كند، بلكه به آنچه شنیده است، سخن خواهد گفت.» مانند این سخن در بشارت حضرت موسی(ع) نیز آمده بود كه ثابت كردیم مصداق آن به حضرت محمد(ص) است.

ح) «از امور آینده به شما خبر خواهد داد.» بدون تردید یكی از وجوه اعجاز قرآن خبر از آینده است. نمونه روشن و قابل درك برای مسیحیان، خبر شكست روم و پیروزی مجدد آنهاست. [۳۱]

ط) «تسلیت دهنده دیگری به شما عطا خواهد كرد تا همیشه با شما بماند.»  از قید «دیگر» استفاده می شود كه حضرت عیسی(ع) به پیامبر دیگری همانند خود بشارت داده است و مراد از همیشه با آنان ماندن، جاودانه بودن رسالت اوست.